Соңғы онжылдықта адам өміріндегі физкультураның маңызы өлшеусіз артып отыр. Бұл осы замандағы өндіріс пен тұрмыстағы дене еңбегі үлесінің бірден қысқаруымен байланысты, әрі ағзаға қолайсыз факторлардың әсер етуінің бір мезетте күшеюі — қоршаған ортаның ластануы, әсіресе өнеркәсіптік қалаларда, дұрыс тамақтанбау, әртүрлі стрестер, гиподинамия (аз қимылдау). Сондықтан қазір әртүрлі аурулардың алдын алу туралы мәселе, атап айтқанда дене жаттығуларының көмегімен қатаң қойылған. Кім денсаулыққа зиянды әдеттерден алшақ болып, дұрыс тамақтану нормасын ұстана отырып, күнделікті физкультурамен жаттығатын болса, жұмысты беріліп істесе, сол адам сирек ауыратыны белгілі.
Адам өміріндегі физкультураның рөлі
Қозғалыс адам ағзасының тіршілік әрекетінде негізгі ынталандырушы болып табылатыны белгілі. Жаттығу физиологиялық процестерді белсендіреді және адамдағы бұзылған функцияларды қалпына келтіруді қамтамасыз етуге ықпал етеді. Сондықтан физикалық жаттығулар бірқатар функциялық бұзылулар мен аурулардың бейспецификалық профилактикасының құралы болып табылады, ал емдік гимнастиканы қалпына келтіру емінің әдісі ретінде қарастыру керек.
Сауықтыру жүрісі
Денсаулықты нығайтудың тиімді құралы жүру болып табылады. Серуендеу кезінде барлық бұлшыеттер жұмыс істейді, өкпеге ауа жақсы түседі, жүрек ырғақты жиырылады т.б. Жүру кезінде бүкіреймеу керек, тербелмей, түзу жүру қажет. Табан жерге (асфальт) өкшемен басылады да ұшына түседі. Бұл кезде аяқ буындарында еркін қозғалыс болады.
Сауықтыру жүгірісі
Соңғы жылдары жүгіруге деген қызығушылық артып отыр. Жастар да кәрілер де жүгіреді. Ол әртүрлі аурулар, бірінші кезекте жүрек-тамыр ауруларымен күрестің тиімді құралы болып отыр. Егер сіз жүгірумен айналысқыңыз келсе, онда алдымен дәрігермен кеңесіңіз. Одан кейін сізге алдымен жылдам жүруді меңгеру қажет. Саябақ, шағын бақтарда, орманда жүгірген жақсы, қатты жабындыларды (асфальт, тас төсеуіш т.б.) айналып, өйткені бұл тірек-қимыл аппараты (периостит, тендовагинит, ахилло-бурсит және т.б.) ауруларына әкеп соғады. Жүгіру ағзаға маңызды өзгерістер (жүрек жиырылысының, тыныс алудың жиілігін арттырады, зат алмасу артады т.б.) әкеледі. Қадағалау көрсеткендей, жүйелі түрде жүгіру қартаю процесін ақырындатады.
Шаңғымен серуендеу
Шаңғы жүрісі — әртүрлі жас пен мамандықтағы адамдарға пайдалы болатын, спорттың ең бір қолжетімді түрі. Шаңғымен серуендеу кезінде жұмысқа бұлшықеттердің барлық топтары тартылады, тыныс алу, жүрек қызметі және басқа мүшелер мен жүйелердің функциясы белсене түседі. Шаңғымен серуендеу зат алмасуды арттырады, ағзадан липопротеид, холестерин, тұздарды шығаруға ықпал тетеді, жүйкені нығайтады, күш пен төзімділікті дамытады. Бірақ бұл үшін аптасына 2-3 рет шаңғы тебу қажет. Өйткені шаңғы жүрісі ағзаға маңызды жүктеме түсірумен байланысты, сондықтан өз жағдайыңызды бақылап отыруыңыз тиіс: шаңғымен серуендеуге дейінгі және кейінгі тамыр соғысын санап, қан қысымын өлшеп, өз көңіл-күйіңізді, ұйқы, тәбет т.б. ескеру керек.
Барлық қозғалыс – жақсы
Жоғарыда аталғандардан басқа, анағұрлым қолжетімді және танымал спорттық айналысуларға волейбол, жүзу, есу және велосипед тебу жатады. Олармен айналысу денсаулықты нығайтып қана қоймай, күнделікті өмірге қажетті физикалық қасиеттерді қалыптастыруға ықпал етеді.
Волейбол — тамаша эмоциялық ойын, қаттылық, жылдамдықты, ептілікті, секіргіштікті және басқа да пайдалы қасиеттерді дамытады.
Жүзу – ағзаны жан-жақты дамытады, жүрек-тамыр және тыныс алу жүйесінің қызметін күшейтеді, алмасу процестерін арттырады, сымбатты жақсартады және ағзаны шынықтырады.
Есу – денсаулықты нығайтудың, шынықтырудың, төзімділікті қалыптастырудың т.б. керемет құралы болып табылады. Бұл спорттың анағұрлым эмоциялық және ширыққан түрі болып табылады.
Велосипед тебу – төзімділікті, аяқ буындарының қозғалымдылығын т.б. дамытады.
Қозғалыстың пайдасы
Денсаулықты нығайту мен сақтауда бүкіл ағзаның тіршілік әрекетінде жатқан, адамның физикалық белсенділігі, күнделікті бұлшықет қызметі аса маңызды.
Қозғалыс, физикалық жүктеме — адам ағзасының жұмысына және қалыпты дамуына қажетті жағдай, ал оттегі немесе дәрумендер жеткіліксіздігі сияқты, «аш» бұлшықет те қауіпті.
Аз қозғалу өмір салтын ұстанатын адамдарда біртіндеп, әртүрлі аурулардың дамуына арналған алғышарттар пайда бола бастайды.
Жүйке жүктемелерімен қабаттасқан гиподинамия қазір бекер тәуекел факторларының бірі ретінде қарастырылмайды, бұл мынадай аурулардың және кең таралған сырқаттар, жүрек пен гипертонияның ишемиялық ауруының дамуына ықпал етеді.
Әлсіз қызмет ететін бұлшықеттер, енжар бола бастайды, созылымдылығын жоғалтады, азая түседі. Бұл басқа мүшелердегі әртүрлі өзгерістердің себептері болады. Аз қозғалу өмір салты ағзаның ерте қартаюына ықпал етеді.
Бүгінгі жылдамдатылған өмір қарқыны бір жағынан, гиподинамияның дамуын, ал екінші жағынан — адамға үлкен жүйкелік-психологиялық жүктеме әкеледі.
Жүйкенің ширығуын алып тапстаудың ең жақсы құралы физикалық жүктеме болып табылады деп есептейді. Бұл кезде ой еңбегімен айналысатын сау адам үшін қозғалыстың минималды режимі — аптасына 8−10 сағаттық әртүрлі физикалық жаттығулар.
Қозғалыс біздің ағзаны құрайды, қимыл-қозғалыс аппаратын нығайтады, бұлшықеттерді дамытады, фигураны келбетті және әдемі етеді. Ежелгі дәрігерлер мен философтар, қозғалыссыз және дене жаттығуынсыз адамдар сау бола алмайды деп есептеген.
Осылайша, ежелгі Элладаның алып шыңында мынадай сөздер ойып жазылған: «Егер де күшті болғың келсе — жүгір, әдемі болғың келсе — жүгір, ақылды болғың келсе – жүгір».
Қозғалыс — бұл толыққанды өмір сүру және кез келген жастағы адамның қызметі.